سنگ چشم دُم سرخ Isabelline Shrike
سنگ چشم دُم سرخ در ایران نیمه مهاجر است Isabelline Shrike is semi-migratory in Iran
نام فارسی: سنگ چشم دُم سرخ
نام محلی: گاتَرگ حَلاری (Gaatarg e Halaari)
نام علمی: Lanius isabellinus
نام انگلیسی: Isabelline Shrike یا Rufous-tailed shrike
سنگ چشم دُم سرخ از راسته ی گنجشک سانان Passeriformes و از تیره ی سنگ چشمیان Laniidae می باشد. این پرنده حدود 18 سانتی متر طول دارد. پرنده ای کم رنگ است و دمش اندکی از سنگ چشم پشت سرخ بلندتر است. سر و روتنه اش خاکی شنی و خط ابرویش به سمت عقب امتداد دارد. این نوار چشمی در پرنده ی نر، سیاه و کاملا مشخص می باشد. شاهپرهای دم قرمز رنگ، چانه و گلویش سفید نخودی است. زیر تنه اش نخودی صورتی و قاعده ی شاهپرهای بالش سفید است امّا به درستی مشخص نیست و در پرواز به صورت نواری روی بال مشخص می شود. پرهای پرواز تیره، پرهای پوششی زیر دُم و دمگاهش قرمز است که به همین واسطه پرنده ی ماده از پرنده ی جوان یک ساله تمییز داده می شود. کناره های سینه اش به صورت هلالی شکل صورتی قرمز است. منقارش نسبتاً کوچک و سیاه است و انتهای آن اندکی قلاب مانند است. پاهایش نیز سیاه رنگ است.
این پرنده در استپ های خشک با بوته ها و درختان پراکنده ی آکاسیا (سُمْرْ)، مناطق نیمه بیابانی و کوه های فرسایش یافته به سر می برد و زمستان ها به صورت مهاجر عبوری در کشتزارها نیز دیده می شود. این پرنده در سرزمین های هم سطح دریا تا ارتفاعات 3500 متری سطح دریا دیده شده است. حشراتی که در حال پرواز هستند را شکار می کند و معمولاً به جای اول خود باز می گردد تا شکارش را بخورد یا آن را ذخیره کند. علاوه بر حشرات، از مهره داران کوچک، جوندگان، مارمولک ها و پرندگان دیگر نیز تغذیه می کنند. همانند سایر سنگ چشم ها، قادر هستند حشرات سمی را نیز مصرف کنند بدون اینکه سم این حشرات ضرری برایشان داشته باشد. معمولاً شکار خود را بر سر شاخه های کوچک و تیز یا خار درختان و بر روی سیم خاردار برای مصرف وعده ای دیگر ذخیره می کند. به خاطر این عادتشان به پرندگان قصّاب (butcher-birds) معروف هستند. نام علمی این پرنده که با Lanius شروع می شود در زبان لاتین به معنای قصاب می باشد.
سنگ چشم دُم سرخ معمولاً قلمرو خاصی برای خود دارد اگرچه ممکن است قلمرو این پرندگان با همدیگر تداخل و همپوشانی داشته باشند.محل ساخت لانه معمولاً به وسیله ی پرنده ی نر انتخاب می شود و سعی می کند با آواز خواندن و تولید صداهایی این مکان را به پرنده ی ماده نشان دهد. لانه ای عمیق و فنجان مانندی از ساقه های خشک گیاهان می سازد که با شاخه های نرم، پوست و ریشه ی گیاهان و پشم و پر پوشیده می شود. حدود دو متر بالاتر از سطح زمین بر روی درختان و درختچه ها و بوته ها لانه می سازد. پرنده ی نر و ماده در ساخت لانه مشارکت می کنند. معمولاً بین 3 تا 8 تخم در آن می گذارد ولی بیشتر مواقع بین 4 تا 6 تخم در لانه دیده می شود که پس از 13 تا 17 روز در اواخر فصل بهار و اوایل تابستان به جوجه تبدیل می شوند. در طی این مدت پرنده ی نر، غذا به لانه می رساند و پرنده ی ماده را که بر روی تخم خوابیده است تغذیه می کند. 12 تا 16 روز دیگر طول می کشد تا جوجه ها بتوانند پرواز کنند و از لانه بیرون بیایند و در طی این مدت و حدود یک ماه دیگر پرنده های نر و ماده جوجه ها را تغذیه می کنند. سنگ چشم دُم سرخ فقط یک بار در سال تخم گذاری و جوجه آوری می کند اما تصور می شود زیر گونه ی isabellinus دو بار در سال این کار را انجام دهد. گاهی اوقات پرنده ی کوکو common cuckoo (Cuculus canorus) در لانه ی این زیر گونه تخم گذاری می کند و سنگ چشم دُم سرخ تخم آن را به همراه تخم خود به جوجه تبدیل می کند.
در ایران نیمه مهاجر است و نسبتاً فراوان است. در شهرستان بستک و بخش کوخرد این پرنده را می توان بر شاخه های بالایی درختان آکاسیا (سُمْرْ) یا درختان کُنار (سدر) و کوِر (کهور) مشاهده کرد که در چرخاندن سرش به اطراف و در جستجوی طعمه می باشد. در کوخرد و روستاهای توابع چون این پرنده بر خلاف سنگ چشم خاکستری بزرگ کمتر علاقه به پرندگان کوچک و جوجه ی پرندگان دارد به نام گاتَرگ حلاری (حلالی) نامیده می شود. این پرنده را بیشتر در فصل پاییز و زمستان و اوایل فصل بهار می توان در منطقه ی بستک مشاهده نمود و تابستان ها به مناطق خوش آب و هوا و ارتفاعات اطراف مهاجرت می کند.
در کوخرد وقتی می خواهند از بزرگی و باز بودن چشم کسی مثالی بزنند چشم شخص را به چشم گاتَرْگْ (سنگ چشم) تشبیه می کنند.
آدرس جدید ما: KookherdBirds.IR معرفی گونه های مختلف پرندگانی که در بخش کوخرد و شهرستان بستک استان هرمزگان کشور ایران به صورت بومی زاد و ولد می کنند و پرندگان مهاجری که فصل پاییز و زمستان را در این شهرستان می گذرانند. همچنین شناخت سایر پرندگانی که در ایران و جهان وجود دارند و بومی منطقه نیستند.